Podsumowanie konferencji polsko-czeskiej

„Perspektywy współpracy polsko-czeskiej na najbliższą dekadę” to konferencja fundacji Polska Wielki Projekt zorganizowana we współpracy z czeskim Prague Centre for Transatlantic Relations przy uczelni Cevro Institute. W organizację wydarzenia zaangażowane były też takie instytucje jak FINA, gdzie odbyła się konferencja, Gaz-System czy KRRiT. Cała inicjatywa była realizowana w ramach konkursu Forum polsko-czeskie na rzecz zbliżenia społeczeństw, pogłębionej współpracy i dobrego sąsiedztwa 2023 Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

W agendzie konferencji znalazły się cztery panele, które dotyczyły kolejno geopolityki, gospodarki, bezpieczeństwa informacyjnego i bezpieczeństwa kulturowego.

Panel geopolityczny:

• prof. Zdzisław Krasnodębski – europoseł, socjolog, filozof społeczny, nauczyciel akademicki
• Alexandr Vondra – europoseł Obywatelska Partia Demokratyczna (ODS/ECR)
• Paweł Soloch – szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego w latach 2015–2022
• Jiří Schneider – były ambasador, były wiceminister Spraw Zagraniczny oraz były szef Aspen Institute w Pradze

Panel gospodarczy:

• Andrzej Kensbok – wiceprezes zarządu GAZ-SYSTEM
• Miroslav Singer – ekonomista, były prezes Czeskiego Banku Narodowego
• Konrad Szymański – w latach 2020–2022 minister do spraw Unii Europejskiej, obecnie Zastępca Dyrektora Polskiego Instytutu Ekonomicznego
• Daniel Czyżewski – Energetyka24

Panel informacyjny:

• prof. Andrzej Zybertowicz – socjolog, doradca Prezydenta RP Andrzeja Dudy
• Maciej Świrski – przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w kadencji 2022–2028
• Dalibor Balšínek – redaktor naczelny tygodnika Echo24
• Goran Andrijanić – dziennikarz tygodnika Sieci. Pisał dla polskich mediów tj. Gość Niedzielny, Fronda, Przewodnik Katolicki. W latach 2017 i 2018 korespondent Polskiej Agencji Prasowej z Zagrzebia

Panel kulturowy:

• prof. Wojciech Roszkowski – ekonomista, historyk, profesor nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki, autor publikacji poświęconych historii Polski
• dr hab. Michał Łuczewski – socjolog, wiceprezes Zarządu Fundacji Polska Wielki Projekt
• dr hab. Piotr Bajda – profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, dr hab. nauk politycznych
• Roman Joch – dyrektor Instytutu Obywatelskiego, wykładowca CEVRO.

Geopolityka

Otwierając dyskusję w pierwszym panelu, prof. Krasnodębski przywołał esej niemieckiego kanclerza, Olafa Scholza, który stwierdza, że znajdujemy się w momencie zwrotu dziejowego i tworzenia się nowego porządku. Eurodeputowany zauważył, że to nie pierwszy raz w ostatnich kilkudziesięciu latach, gdy mówi się o tego typu przełomie a faktycznie polega on na zmianach paradygmatów między politycznym realizmem a ponowoczesnością. Zwrot w stronę przeświadczenia o końcu geopolityki i myślenia
w kategoriach terytorium czy tożsamości narodowej, nastąpił już ok. 1989 r. Z kolei w 2003 r., wraz
z interwencją USA w Iraku, pogląd ten został czasowo zweryfikowany. Prof. Krasnodębski poddał pod dyskusję, czy tym razem możemy mówić o głębokim i trwałym zwrocie. Alexandr Vondra skłonił się ku poglądowi, że mechanizm ten działa na zasadzie wahadła. Paweł Soloch zauważył, że nowy porządek dopiero się wyłania i nie sposób w tej chwili opisać, na jakich zasadach będzie oparty.

Paneliści odnosili się często do polityki Rosji, która ciągle funkcjonowała w paradygmacie realizmu, realizując swój projekt imperialny, co było bagatelizowane przez Europę Zachodnią. Zdaniem Pawła Solocha punktem zwrotnym była już rosyjska inwazja na Gruzję w 2008 roku, po czym nastąpiło zablokowanie procedur akcesyjnych do NATO dla tego państwa oraz dla Ukrainy i Mołdawii. Jiri Schneider zwrócił zaś uwagę na fakty, że chociaż pojawiły się nowe narzędzie prowadzenia wojny, to ciągle wykorzystywane są bronie, które decydowały o obrazach wojen już sto lat temu – można zatem mówić
o akumulowaniu technik zbrojeniowych.

W kwestii relacji polsko-czeskich prof. Krasnodębski skonstatował, że Czechy są prawdopodobnie najmocniej osadzonym w Zachodzie państwem naszego regionu. Vondra wyjaśnił, że w jego kraju można mówić o dwóch głównych podejściach, gdzie strona liberalna skłania się ku silniejszym związkom z Niemcami, a konserwatyści, w tym obecny rząd, opowiadają się raczej za rozbudową relacji z państwami Europy Środkowej. Istnieje potrzeba równoważenia osi Paryż-Berlin, do której chciałaby dołączyć Moskwa, szczególnie w kontekście Brexitu. Jiri Schneider przypomniał o dokonaniach Czechów w zakresie rozwijania technologii jądrowej, co mogłoby być przestrzenią do współpracy z Polską, np. przy projekcie budowy małych reaktorów jądrowych w naszym kraju. Czescy partnerzy wyrazili również zadowolenie z powodu dążeń Polski do budowy silnej armii.

Paneliści zgadzali się ze sobą, że reakcje na wojnę na Ukrainie pozytywnie zweryfikowały relacje między Polską i Czechami. Dostrzegli również potencjał w równoważeniu się naszych mentalności – polskiego romantyzmu i czeskiego pragmatyzmu – które mogą się efektywnie uzupełniać. Wspólnie stwierdzono, że wizja harmonijnego, pokojowego świata upadła wraz z agresją Rosji na Ukrainie, a rolą naszego regionu jest przypominanie o tym i działanie na rzecz zmiany postrzegania polityki i roli Rosji przez Zachód.

Gospodarka

Dyskusję o gospodarce zdominowały wątki energetyczne. Andrzej Kensbok, wiceprezes Gaz-System, zadeklarował, że strona polska jest gotowa do realizacji gazociągu Stork II, ale pozostają jeszcze do ustalenia kwestie techniczne i źródło gazu, który miałby popłynąć nitką z Polski do Czech. Konrad Szymański zauważył, że Polska może czerpać z wzorca czeskiego. Czechy okazały się wyraźnie skuteczniejsze w przeprowadzaniu transformacji energetycznej. W porównaniu ze stanem z 1990 r. ograniczyły emisję CO2 o 40 proc., gdzie Polska, analogicznie, dokonała redukcji o 20 proc. Szymański zwrócił uwagę, że nie jest to wartość sama w sobie, lecz ma istotne i rosnące znaczenie dla klimatu inwestycyjnego. Mocną stroną Polski jest z kolei elektromobilność, na którą jesteśmy, w porównaniu
z Czechami czy Węgrami, dobrze przygotowani.

Kensbok wyraził przekonanie, że konsumpcja gazu ziemnego, co prawda wolniej, ale będzie rosła. Zaznaczył, że w tym sensie gaz nie może być uznany za paliwo przejściowe, ponieważ nie zostanie wyparty. Co więcej, dla Polski jest to także ścieżka do dekarbonizacji. Zauważono także potencjał
w bezemisyjnym biometanie. Wiceprezes Gaz-System podsumował, że Polska przygotowuje się na różne warianty rozwoju.

Zapytany o potencjalny kryzys finansowy, Miroslav Singerstwierdził, że czeka nas kryzys podobny do tego z roku 2008, kiedy upadały podstawowe części systemów finansowych krajów rozwiniętych. Jednocześnie nie spodziewa się, żeby uderzyło to istotnie w Czechy czy Polskę ze względu na strukturę wpływów
w bankach w naszych krajach w porównaniu z funkcjonowaniem systemu bankowego na Zachodzie. Tłumaczył, że wielkie banki międzynarodowe większość wpływów czerpie z korporacji, które to wpływy nie są ubezpieczone. Banki w Czechach i w Polsce opierają się raczej na wpływach z mniejszych podmiotów, które mogą odzyskać swoje środki. Jednocześnie dostrzegł ryzyko w tym, że kryzys dotknie państwa, do których eksportujemy nasze dobra, co pośrednio może odbić się na naszych krajach.

Paneliści poruszyli kwestię sporu o elektrownię w Turowie – zgodzili się, że zajęto się nim zbyt późno
i w przyszłości należy wyjaśniać tego nieporozumienia zanim eskalują. Zauważono również, że wiele uwagi poświęca się połączeniom infrastrukturalnym między naszymi krajami, a należy pochylić się także nad połączeniem edukacyjnym. Tak, żeby polscy studenci częściej wybierali kształcenie się w Czechach i odwrotnie.

Bezpieczeństwo informacyjne

Punktem wyjścia do dyskusji o bezpieczeństwie informacyjnym była jasna deklaracja moderatora, Gorana Andrijanicia, że nie żyjemy w erze końca historii, co stanowiło odniesienie się do rozważań z pierwszego panelu. Dziennikarz omówił niektóre definicje bezpieczeństwa informacyjnego, które może być rozumiane jako obrona przed szpiegostwem czy ochrona zasobów informacyjnych państwa. Dyskusja potoczyła się
w kierunku problemu dezinformacji, Big Techu czy wizerunku medialnego Polski w Czechach.

Maciej Świrski, przewodniczący KRRiT, omówił kompetencje Rady, która wydaje koncesje,
i Przewodniczącego, który ma prawo dyscyplinować koncesjonowane podmioty. Podkreślił kluczową rolę publicznych podmiotów medialnych – TVP, Polskiego Radia i Polskiej Agencji Prasowej – w dystrybucji wiarygodnych informacji na temat Polski. Jednocześnie Maciej Świrski zauważył, że media komercyjne podchodzą do podmiotów publicznych z nieufnością. Przewodniczący KRRiT zdiagnozował, że kluczowym problemem jest brak dochowania należytej staranności przez dziennikarzy, do której są zobowiązani przez ustawę o prawie prasowym i etykę zawodową. Paneliści wspólnie skonstatowali, że nagminną praktyką jest publikowanie materiałów bez uzyskania wypowiedzi od zainteresowanej strony.

Na zagrożenie bezpieczeństwa informacyjnego przez Big Tech zwracał uwagę prof. Zybertowicz. Doradca Prezydenta tłumaczył, że szczególnie niebezpieczną platformą jest TikTok, który wykazuje podejście werbunkowe. Chińskie medium tworzy głębokie profile osobowości młodych użytkowników, którzy pewnego dnia mogą zostać chińskimi agentami wpływu. Socjolog zaznaczył jednak, że problemem jest cały Big Tech, który zatruł sferę informacyjną i spolaryzował sceny polityczne. Wynika to z mechanizmów, które zachęcają użytkowników do spędzenia jak najdłuższego czasu na platformie.

Redaktor Balšínek z tygodnika Echo24 omówił, jak przedstawiana jest Polska w czeskich mediach.
U naszych sąsiadów dominują przekazy utrwalające wizerunek naszego kraju i rządu jako dogmatycznych i kontrowersyjnych. Taki obraz promują również polskie liberalne media. Z drugiej strony, wybuch wojny na Ukrainie i reakcja Polski, zarówno rządu jak i społeczeństwa, poskutkowały początkowym zaskoczeniem a następnie, przynajmniej częściową, zmianą postrzegania nas przez Czechów. Podsumowaniem tego wątku może być konstatacja prof. Zybertowicza, który uznał, że pokazanie światu reakcji na wojnę
i pomoc Ukraińcom jest największym sukcesem komunikacyjnym Polski, która wyciągnęła ważne wnioski po kryzysie wizerunkowym w relacjach z Izraelem w 2018 roku.

Uczestnicy dyskusji podjęli dylemat wyboru między wolnością słowa a walką z dezinformacją, która nadużyta mogłaby stać się narzędziem cenzury. Szczególną uwagę poświęcono prorosyjskim narracjom. Interesującym wątkiem był fałszywie kreowany wizerunek Rosji jako obrońcy cywilizacji i tradycyjnych wartości. Innym ważnym tropem był tzw. fałszywy pacyfizm – nawoływanie do szybkiego zakończenia wojny – obliczony na interes rosyjski. Balšínek zauważył, że zagrożenie dezinformacją w Czechach wychodzi raczej od mediów internetowych, a te tradycyjne są od niej raczej wolne. Przewodniczący Świrski stwierdził, że w Polsce linia ta przebiega raczej według podziału media publiczne a komercyjne.

W ramach podsumowania debaty, uczestnicy potwierdzili dobre relacje między oboma krajami. Z drugiej strony zauważono, że nasze społeczeństwa nie mają tego wystarczającej świadomości – wyzwaniem pozostaje atrakcyjne przedstawienie kondycji stosunków Polski i Czech. Inną przestrzenią do poprawy pozostają przestrzenie komunikacji, np. rozwój agencji prasowych – „wygląda jakbyśmy porozumiewali się ze sobą przez media niemieckie” – stwierdził prof. Zybertowicz. W końcu podobnie, jak w panelu gospodarczym, wskazano na potrzebę integracji edukacyjnej i naukowej.

Bezpieczeństwo kulturowe

Konferencję zamknęły rozważania nad obroną kultury i dziedzictwa naszych krajów w gwałtownie zmieniającym się świecie. Prowadzący panel dr hab. Michał Łuczewski zachęcił do próby ustalenia definicji bezpieczeństwa kulturowego i jego miejsca w stosunku do innych segmentów bezpieczeństwa. Paneliści mieli różne opinie – dr hab. Piotr Bajda uznał, że bezpieczeństwo kulturowe wieńczy inne obszary, zaś prof. Wojciech Roszkowski uważał, że kultura i jej bezpieczeństwo są absolutną podstawą.

Roman Joch z Cevro Institute zwrócił uwagę na problem delegitymizowania konserwatywnych poglądów w debacie publicznej. Porównując postawy konserwatywną i lewicową stwierdził, że „konserwatywne spojrzenie na człowieka to zrozumienie, że człowiek nie jest supermanem, ale jednocześnie, że ma wartość, za którą powinna iść wdzięczność i poczucie szczęścia. A tego im (lewicy) brakuje. Nie sądzę, by czuli wdzięczność; widzą jedynie niedoskonałości i krzywdy. (…) Bez wątpienia są idealistami, ale brakuje im rozwagi i przenikliwości”.
W podobnym tonie wypowiedział się dr hab. Bajda, który uważa, że problemem jest infantylizacja przekazów informacyjnych, a brakuje zrozumienia, że życie człowieka jest poważne w tym sensie, że ma wartość i cel.

Paneliści szukali też odpowiedzi na pytanie, co łączy państwa Trójmorza. Prof. Roszkowski zwrócił uwagę na podobne doświadczenia obcej dominacji (Habsburgów w Czechach, Turków w Bułgarii) a w najnowszej historii – sowietyzmu. Dr hab. Bajda kontynuując ten wątek powiedział „inni w swoim interesie opowiadali nasze historie za nas”. Mówił też o genie wolności, która jednak jest różnie rozumiana – w Czechach bardziej jako wolność osobista, w Polsce – jako polityczna. Dalej eksperci dyskutowali o kształceniu i promowaniu talentów w naszym regionie. Zauważono, że w odniesieniu do liczby ludności, Trójmorze jest pełne uzdolnionych twórców i naukowców. Jednak problemem jest to, że ich kariery są rozwijane
i spieniężane na Zachodzie.

Należy wskazać również dygresję prof. Roszkowskiego na temat domów mediowych, które kształtują rynek medialny przez dystrybucję i sprzedaż reklam w mediach – zdaniem historyka w Polsce nie są one zainteresowane promocją właściwych przekazów. Paneliści zgodnie stwierdzili, że wyzwaniem jest także brak wiedzy o sobie nawzajem między państwami regionu.

Podsumowanie

Konferencja „Perspektywy współpracy polsko-czeskiej na najbliższą dekadę” skutecznie wypełnia lukę
w budowaniu relacji między naszymi krajami przez zbliżenie NGO’s i środowisk intelektualnych. Konkluzje poszczególnych paneli powinny być wzięte pod uwagę przez decydentów obu państw, gdzie wyraźnie zarysowano takie obszary współpracy jak:

• gazociąg Stork II,
• budowa małych reaktorów jądrowych w Polsce, 
• poprawa komunikacji na temat dobrych relacji Polski i Czech,
• poprawa przepływu wiarygodnych informacji między naszymi państwami,
• wymiana edukacyjna i naukowa,
• wspólne wspieranie narracji na rzecz Ukrainy i zwalczanie rosyjskiej dezinformacji.